Tarihçi müellif Zekeriye Yıldız, Haber7 için kaleme aldığı yazısında Nasrettin Hoca’nın torunu Hızır Hoca’nın alim oğlu Sinan Paşa’nın öğrencisi Molla Lütfi‘nin öyküsünü anlattı.
O devir Sultan Fatih’in Topkapı Sarayı’na getirdiği yapıtların tasnifini yapması için lisan bilen birini ister. Sinan Paşa ise talebesi Molla Lütfi Efendi’yi tavsiye eder.
Sultan Fatih Molla Lütfi Efendi’yi sarayın kütüphanesinde görevlendirirken Sinan Paşa’nın sarayla ortasına soğukluk girer. ‘Şüphecilik’ ideolojisini benimser ve cinnet belirtileri göstermeye başlar. Sinan Paşa’nın Sivrihisar’a nefyetmesiyle yıllarca yanından ayrılmayan Molla Lütfi Efendi ise sözleri ve tenkitleri ile tanınır.
Medresede ders verdiği sırada ise namazın hakikati hakkındaki telaffuzları bağlamından kopartılmış biçimde Padişah’ın kulağına gider. Molla Lütfi sözleri nedeniyle idam edilerek öldürülür…
MOLLA LÜTFİ EFENDİ’NİN HİKAYESİ
Tarihçi muharrir Zekeriya Yıldız’ın o yazısı:
Meşhur mizah ustası Nasrettin Hocanın torunu Hızır Bey büyük bir âlimdi. Devrin Padişahı Fatih Sultan Mehmet’in iltifat ve itimadına mazhar olmuş, fetihten sonra İstanbul kadılığına getirilmişti.
Hızır Beyin, Molla Sinan isminde çok zeki bir oğlu vardı. Büyük dedesi Nasrettin Hoca üzere filozof yanı ağır basardı.
Fatih, İstanbul’u hür fikrin merkezi haline getirmişti. Milattan önceye ilişkin Yunanca elyazmalarını okur, filozofları etrafında toplar Platon’u, Aristo’yu tartışırdı. Dünyanın en ünlü bilim ve sanat adamlarını İstanbul’a çağırır, onların bu kentte yerleşmelerini ve talebe yetiştirmelerini isterdi.
Böylesi bir fikir ortamında Molla Sinan’ın kendini göstermesi kolay olmuş, kısa vakitte babası Hızır Bey üzere Sultan Fatih’in sevgi ve prestij gösterdiği değerli adamlardan biri haline gelmişti. İlmiye sınıfından yetişmesine karşın vezirlik makamıyla onurlandırılmış, bu tarihten sonra “Hoca Paşa” diye anılmaya başlanmıştı. (İstanbul’da bugün hala birebir isimle anılan Hocapaşa semti ondan yadigârdır.)
Sinan Paşa da Sultan Fatih üzere Yunanca ve Latinceyi uygun bilirdi. Klasik Batı medeniyetinin temelini oluşturan birbirinden bedelli yapıtları birlikte tetkik etmişlerdi. Bu yapıtlardan kimileri Bizans İmparatorundan intikal etmiş, bir kısmı da şahsen Fatih tarafından dünyanın dört bir yanından toplanıp İstanbul’a getirilmişti. Topkapı Sarayında toplanan bu yapıtlardan gereğince istifade edilebilmesi için önemli bir tasnif gerekiyordu. Sultan Fatih, Sinan Paşadan bu işi yapabilecek birini bulmasını istedi. O da kendi talebelerinden Tokatlı Molla Lütfi Efendiyi tavsiye etti.
‘BİR HAZİNENİN ORTASINA DÜŞMÜŞ GİBİYDİ’
Sinan Paşa, Sarı Lütfi olarak da bilinen bu talebesini çok sever, ilerde kendi yerini dolduracak kişinin o olduğunu düşünürdü. Bağlısı olduğu meşhur mutasavvıf Pir Vefa Efendi’ye onu da mürit yapmış ayrıyeten kardeşi Yakup Paşanın kızı ile evlendirip aileye damat olarak almıştı.
Molla Lütfi Efendi, kendisine verilen vazifesi kısa vakitte büyük bir muvaffakiyet ile tamamladı. Yapılan çalışmadan şad kalan Sultan Fatih onu saray kütüphanesinin başına getirdi. Genç Molla, bir hazinenin ortasına düşmüş üzereydi. Bütün vaktini bu kitaplara ayırıyor, kimsenin kolay kolay ulaşamayacağı yapıtları yutarcasına okuyordu.
Bir süre sonra hocasının yıldızı sönmeye, saray ve ilim etraflarıyla ortasına soğukluk girmeye başladı. Sinan Paşa, ideolojide reybilik (şüphecilik) akımında ileri gitmiş, şüpheciliği hakikate ulaşmada vasıta değil şahsen hedef olarak görmeye başlamıştı. Üstelik cinnet belirtileri sergiliyordu.
O periyotta cinnet geçirenler tedavi gayeli olarak dövülürdü. Sultan Fatih, eski hizmetleri ve ilim etraflarının ricaları üzerine hocalıktan ve vezirlikten azletmekle yetinerek Sivrihisar’a nefyetti.
Molla Lütfi Efendi ise candan bağlı olduğu hocasını berbat günlerinde yalnız bırakmadı. Onunla birlikte sürgüne gitti ve sürgün yılları boyunca da yanından hiç ayrılmadı.
ELEŞTİRİLERİNİ ULUORTA SÖYLEMEKTEN ÇEKİNMEZDİ
Beş yıl sonra Fatih’in mevti üzerine hocası ile birlikte tekrar İstanbul’a döndü. Yeni Padişah II. Beyazıt tarafından evvel Bursa’daki Yıldırım Beyazıt Medresesinin müderrisliğine gerisinden Filibe’deki Şahabettin Paşa Medresesinin başına getirildi.
Sonrasında şahsen Padişah tarafından İstanbul’a çağrıldı. Periyodun en düzgün üniversitelerinden biri olan Sahn-ı Seman Medreselerine müderris olarak atandı. İlim meclislerinin dışında harp meclislerinde de Padişahın yakınında oldu. Kelamlarına ve fikirlerine prestij edildi.
Ona gösterilen ilgi ve teveccühün birtakım kıskançlıkları da beraberinde getirmesi kaçınılmazdı. Üstelik Molla Lütfi pervasız bir adam, sıra dışı bir âlimdi. Lisanını tutmasını bilmez, tenkitlerini uluorta lisana getirmekten çekinmezdi.
“İlmin izzetini korumak” ismine zahiri bir gösterişe girip sıradan vatandaşlarla ortaya aralık koyan medrese hocalarını zalimce eleştirir, pazarlarda, kahvelerde dolaşır, kendisine tahsis edilen otomobile binmez, sokaklarda atla gezer, sade giyinir, sade yaşardı.
Hatipzâde Muhyiddin Efendi başta olmak üzere bu tenkitlere muhatap olan medrese hocalarının rahatsızlığı düşmanlık derecesine çıkmıştı.
Ne var ki ona dokunmak kolay değildi. Molla Lütfi Efendi, gerisi olan biriydi. Padişahın itimadı bir yana, Pir Ebul Vefa ve hocası Sinan Paşanın nüfuzu ona başka bir dokunulmazlık sağlıyordu. Kim bilir, bu kadar pervasız olmasının sebebi tahminen de buydu.
MEDRESEDE ANLATTIKLARI PADİŞAHIN KULAĞINA GİDER
Şeyh Ebul Vefa ve Sinan Paşanın peşi sıra ölümlerinin akabinde Molla Lütfi Efendi bir anda yapayalnız kaldı.
Özellikle hocası Sinan Paşanın alışılmamış fikirlerini ve sürgün sebebini bilenler, onu yakın takibe almış, medresedeki talebeleri ortasına bir casus yerleştirmişlerdi.
Molla Lütfi Efendi, bir gün medresedeki derslerinden birinde şöyle bir hadise nakletti:
“Hazreti Ali Efendimiz, bir muharebede yaralanmış, bacağına saplanan ok kırılarak bedeninde kalmıştı. Yaradan kanlar akıyor, lakin acıya tahammül edemediği için bu parçayı çıkartamıyorlardı. Nihayet Allah’ın aslanı, ‘Ben namaza durayım, parçayı o sırada alın’ dedi.
Namazda kalbini Cenâb-ı Hakka o denli bir raptetti ve o derece vecde geldi ki, cerrahlar ok modülünü çıkardıkları halde farkında bile olmadı.
İşte mollalar! Namaz dedikleri budur. Bizim kıldığımız namaza bunun yanında namaz mı denir? Bizimki kuru bir eğilip doğrulmadır…”
Bu kelamlar, bağlamından koparılmış halde Padişaha ulaştırıldı:
“İmanıma şahit olun. Ben zındık değilim… Yarın Cenab-ı Hakkın huzurunda şahit olun…”
BAŞI VURULARAK İDAM EDİLDİ
Molla Lütfi, 23 Ocak 1495 günü Sultanahmet’teki At Meydanında, Yılanlı Sütun ve Dikili Taşın çabucak karşısındaki çukur çeşme önünde başı vurularak idam edildi.
Molla Lütfi’nin idamı anında sesini çıkarmaya korkanlar, bu olaydan yıllar sonra konuşmaya başlamış ve ondan “şehit” diye kelam etmişlerdir. Bunlardan biri büyük âlim İbni Kemal’dir.
Maktulün Hemşerisi ve öğrencisi olan İbni Kemal, hocasına hayattayken gösteremediği vefayı yıllar sonra lisana getirmiş ve Yavuz Sultan Selim’in bahisle ilgili sorusu üzerine şöyle demiştir:
“Doğru inançlı, büyük bir âlimdi. Gayret-i akran belasına uğrayıp, şehit edildi…”
