TCMB’de misyonlu ekonomist Abdullah Kazdal tarafından hazırlanan “Dezenflasyon Sürecinde Çıktı Açığı Göstergeleri” başlıklı tahlil, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yayımlandı.
Talebin fiyatlama davranışları üzerindeki tesirini anlamanın en temel yolunun iş çevriminin pozisyonuna, hasebiyle çıktı açığının düzeyine bakmak olduğu belirtilen tahlilde, “Ulaşılan fiili üretim düzeyi potansiyel üretim düzeyinin üzerindeyse, çıktı açığı müspet bedel alıyor demektir. Bir öteki deyişle, çıktı fazlası oluşuyordur. Çıktı açığının müspet alanda daha yüksek pahalar alması ise talep baskılarının güçlendiğine ve enflasyonist tesirin arttığına işaret eder.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Analizde, çıktı açığının enflasyonist baskılar ve buna dair şekillendirilen para siyaseti açısından kıymetli bir gösterge olmakla birlikte gözlenebilir bir değişken olmadığı belirtildi.
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) kapsamında fiili üretim ve büyüme dataları gözlense de potansiyel üretim düzeyinin ve münasebetiyle potansiyel büyümenin ne olduğunun direkt ölçülemediği vurgulanan tahlilde, “Bu nedenle çıktı açığını çeşitli teknikler kullanarak kestirim etmemiz gerekiyor. Bununla birlikte, farklı yaklaşımlarla elde edilen çıktı açığı göstergelerinin kestirim bazlı olmaları nedeniyle bir belirsizlik içermesi, ayrıyeten göstergelerin değişim oranlarında ve taraflarında farklılıklar görülebilmesi literatürde yaygınca tartışılan bir durum. Kelam konusu göstergeler ve kestirim yolları, örneklem sonu yanlılığı ve geçmiş data güncellemelerinden etkilenme üzere ögeler açısından da birbirinden ayrışabiliyor.” tabiri kullanıldı.
“TCMB BÜNYESİNDE KAPSAMLI BİR GÖSTERGE SETİ OLUŞTURULUYOR”
Çıktı açığını en güzel halde varsayım etmek için TCMB bünyesinde kapsamlı bir gösterge seti oluşturulduğu bilgisi verilen tahlilde, şunlar tabir edildi:
“Bu göstergeleri üç ana başlık altında toplayabiliriz. İstatistiksel filtreleme yollarına dayanan birinci kümede dört farklı gösterge bulunmakta. Bu kapsamdaki birinci iki gösterge GSYH’nin Hodrick Prescott (HP) filtresinden iki farklı düzleme parametresiyle geçirilmesiyle elde edilirken, üçüncü göstergede ise ilgili yaklaşım net kredi kullanımı göstergesiyle harmanlanıyor. Sektörel olarak nitelendirebileceğimiz son göstergede ise TÜFE alt kalemlerinin karşılık geldiği iktisadi faaliyet göstergeleri (üretim, ciro, satış vb.) HP filtresinden geçirilerek enflasyon sepeti yükleriyle toplulaştırılıyor. İkinci kümede bulunan tek gösterge ise öncü göstergelerden tarifi prestijiyle çıktı açığı özelliği taşıyan serilerin bir filtreleme yapılmaksızın birleştirilmesine dayanıyor. Bu göstergede, kapasite kullanım oranları, birikmiş işler üzere anket bilgilerinin yanı sıra ofis ve uçak doluluk oranı üzere seriler de kullanılmakta. Son yaklaşım ise yarı yapısal genel istikrar modelleri üzerinden çıktı açığı serileri türetmeye dayanıyor. Yeni Keynesyen yapıda olan kelam konusu modeller, Phillips denklemi ve Taylor kuralı üzere temel denklemleri kullanmakta. Bu modeller, farklı bir iş gücü bloğu içerip içermeme, parametre seçiminde kalibrasyon yahut Bayesçi varsayım yaklaşımı kullanma ve direkt çıktı açığını kestirim etme ya da iç talep açığı ve ihracat açığı üzere bileşenlerden toplulaştırma bakımından birbirinden farklılaşıyor.”
“ÇIKTI AÇIĞININ 2023 YILI İKİNCİ ÇEYREĞİNDE ULAŞTIĞI YÜKSEK MÜSPET DÜZEYLERDEN GİDEREK GERİLEDİĞİNİ GÖRÜYORUZ”
Tüm bu yaklaşımlar çerçevesinde, 3. çeyrek GSYH datalarını de içerecek halde kestirim edilen serilerin son periyot gelişmelerinin incelendiği belirtilen tahlilde, buna nazaran göstergelerin genel olarak daha ölçülü bir talep görünümüne işaret ettiğinin görüldüğü bilgisi verildi.
Politika faizi 2023 Haziran ile 2024 Mart ortasında kademeli olarak yükseltilirken, sıkı duruşun makro ihtiyati önlemlerle desteklenip nakdî transferin güçlendirildiği anımsatılan tahlilde, şunlar kaydedildi:
“Model ortalamalarını TCMB’nin son sıkılaştırma döngüsüne girdiği ilgili devir prestijiyle incelediğimizde, çıktı açığının 2023 yılı ikinci çeyreğinde ulaştığı yüksek olumlu düzeylerden giderek gerilediğini görüyoruz. Bu gerilemenin, mali sıkılaşmanın gecikmeli tesirleriyle son devirde belirginleştiği de görülmekte. Başka yandan, farklı metotlardan elde ettiğimiz kelam konusu göstergelerin azami ve minimum bedellerinden oluşan varsayım bandının, aşağı istikametli daha geniş olduğu gözleniyor 2023’ün son çeyreğinde takip ettiğimiz 8 göstergeden yalnızca biri negatif düzeydeyken 2024 3. çeyrek prestijiyle 6 gösterge negatif düzeye gelmiş durumda. Sonuç olarak, yakın periyoda ait göstergeler bir bütün olarak değerlendirildiğinde, talebin yavaşlamaya devam ederek enflasyondaki düşüşü destekleyici düzeylere geldiğini ima ediyor. Sıkı para siyaseti sonucunda sürecek olan iç talepteki dengelenme ve önümüzdeki devirde negatif seviyelerde gerçekleşeceği öngörülen çıktı açığı, dezenflasyon sürecinin kıymetli bir bileşeni olacak.”
