Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun, Anadolu Ajansı (AA) ve Boğaziçi Üniversitesi işbirliğinde, Kültür ve Turizm Bakanlığının katkılarıyla Boğaziçi Üniversitesi Güney Kampüs’te “Albert Long Hall”da düzenlenen “II. Haberin Telifi ve Medyada Yapay Zeka Sempozyumu’nda konuştu.
Dünyanın en esaslı haber ajanslarından AA ile ülkenin en prestijli yükseköğretim öğretim kurumlarından biri olan Boğaziçi Üniversitesi işbirliğinde, Kültür ve Turizm Bakanlığının katkılarıyla 2’ncisi düzenlenen Haberin Telifi ve Medyada Yapay Zeka Sempozyumu’nda olmaktan memnuniyet ve onur duyduğunu belirtti.
Altun, her şeyden evvel medyada üretilen bilgi, haber ve yapıtların, bunların gerisindeki fikir personellerinin haklarını ve hukuklarını korumak emeliyle bir ortaya geldiklerini söyledi.
Amaçları ve maksatlarının belirli olduğunu söz eden Altun, “Muhabirlerin, gazetecilerin, basın işçilerinin büyük emek ve özveriyle hazırladıkları özgün içeriklerin, bedeli ödenmeden ticari hedefle kullanılmasının önüne geçmek. Yayıncıların ürettiği içeriklerin bedelsizce kullanımıyla oluşan haksız rekabeti ortadan kaldırmak. Bu doğrultuda bir an evvel basın haber içeriklerinin telifinin müdafaası için gerekli mevzuat çalışmalarının yapılması için gerekli ortamın hazırlanmasına katkıda bulunmak.” diye konuştu.
Altun, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın, “On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi” isimli abidevi yapıtında gazeteciliğin doğuşuna bir yer ayırarak, burada çağdaşlaşma tarihinin içinde “Gazetelerin yalnızca haber üreten, ileten araçlar olmadığını, tıpkı vakitte kültürel ve sanatsal pahalar taşıyan içerikler ürettiğini” ortaya koyduğunu anlattı.
İletişim Başkanı Altun, şöyle devam etti:
“Nitekim geriye dönüp baktığımızda edebiyatımızın pek çok nadide yapıtının birinci sefer gazetelerde tefrika edildiğini, gazetelerin kültür, fikir tarihimiz açısından mükemmel bir araştırma vasatı teşkil ettiğini görürüz. Tekrar tarihi olarak gazetelerde üretilen içeriklerin, velev ki bunlar direkt edebi içerikler olsun, mecmualar ve kitaplar üzere hukuk nazarında korunması gereken fikir ve sanat eserleri olarak telakki edilmediklerini görürüz. Elbette bunun bir nedeni gazete içeriklerinin ‘güncel’, ‘aktüel’, bugüne dair hususlarla ilgili ‘hızlı üretilmiş, olgusal transferlerde bulunan içerikler’ olarak ele alınması. Bir başka nedeni de gazetelerin, haber ajanslarının edebiyat yapıtlarına günden güne daha az yer ayırması olmuştur. Ne var ki durum bu türlü olsa da haber üretimi yalın bir olgusal bilgi paylaşımı aktifliği olarak ele alınmaz.”
“HABER METNİ TELİF HAKKI KAPSAMINA ALINARAK KORUNMASI GEREKEN ESERDİR”
Haber üretiminin bir yandan muhabirin emeğine, araştırma, soyutlama ve tahliline öte yandan yayın kuruluşunun editöryal tercih, uğraş, cüret, imkan ve kabiliyetlerine muhtaç olduğuna dikkati çeken Altun, gerçek haber üretiminin zahmetli, maliyetli, emek isteyen, çetrefilli bir iş olduğunu vurguladı.
Fahrettin Altun, “Örneğin, Anadolu Ajansının pandemi devrinde yaptığı gazetecilik, yeniden Rusya-Ukrayna Savaşı’nda sergilediği habercilik performansı, veya 7 Ekim’den bu yana İsrail’in Gazze’de soykırım uyguladığı periyottan bu yana verdiği hakikat çabası ‘yalın birer olgusal bilgi paylaşımı etkinliği’ olarak ele alınamaz. Çok açık ve net bir formda vurgulamak istiyorum. Haber metni, mutlak surette telif hakkı kapsamına alınarak korunması gereken bir yapıttır. Bu analog medya periyodu için de dijital medya periyodu için de geçerli olan bir gerçekliktir. Hatta ve hatta içinde bulunduğumuz şu dijital medya-iletişim ekosistemi içinde haberin telif hakkıyla korunması sıkıntısı, analog medya devrinden çok daha kıymetli ve acil bir hal almıştır. Çünkü bugün özgün haber içeriklerinin müsaadesiz bir biçimde çarçabuk ve süratle deverana sokulabildiğini görüyoruz.” diye konuştu.
“BU GİDİŞE BİR DUR DENMESİ GEREKTİĞİ AÇIKTIR”
Bu durumun özgün içerik üreten medya kuruluşlarının gelirlerinin azalmasına neden olduğu, hasebiyle da medyanın iş modellerine ziyan verdiğini kaydeden Altun, şunları söyledi:
“Ne yazık ki Batılı dijital medya şirketleri, toplumsal medya platformları, teknoloji devleri bu durumdan haksız çıkar elde etmekte, dahası açık ve net biçimde medya dalında haksız rekabet ortamı oluşturulmakta. Bu gidişe bir ‘dur’ denmesi gerektiği açıktır. Bizler her platformda lisanımız döndüğünce şu gerçeği dillendirmeye çalışıyoruz: Bugün insanlık, global düzlemde bir adalet sıkıntısıyla pençeleşmekte ve bu adalet krizini derinleştiren en önemli dinamiklerinden biri de bütün dünyanın muhatap olduğu medya emperyalizmi ve dijital faşizmdir. Batılı medya şirketleri global adaletsizliği yaymakta, kurumsallaştırmaya çalışmaktadır. Tam da bu nedenle toplumlararası bağlantı, asimetrik halde cereyan etmekte, eşitler ortası bir alaka olarak karşımıza çıkmamaktadır. Kelamını ettiğimiz Batılı medya şirketleri, toplumsal medya platformları, özgün haber içerikleri başta olmak üzere dünya üzerindeki bilgi kaynaklarını sömürmekte, bu içerikleri istedikleri formatlarda dağıtarak büyük gelirler elde etmekte.”
Türkiye’de haberciliği de içine alacak biçimde telif haklarının 1952 yılında yürürlüğe giren “5846 sayılı Fikir ve Sanat Yapıtları Kanunu” kapsamında korunduğunu aktaran Altun, gerçek haberin korunması kadar, haberciliğin geleceği açısından da bu kanunun bir an evvel güncellenmesi, çağdaş bir “Dijital Telif Yasası”nın yürürlüğe girmesinin elzem olduğunu bildirdi.
Altun, dijitalleşen medya bölümünde faaliyet gösteren yayıncıların bu faaliyetleri karşılığında gelir elde etmesine imkan tanıyacak, Avrupa Birliği müktesebatına da uyumlu formda telif haklarını düzenleyecek bir yasa yapılmasının gündemde olduğunu söyledi.
“BATILI TOPLUMSAL MEDYA ŞİRKETLERİ TARAFINDAN SÖMÜRÜLMESİ SONA ERECEK”
Söz konusu düzenleme için teknik çalışmaların Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, AA, Rekabet Kurumu ve Basın İlan Kurumu üzere paydaşların katkılarıyla sürdürüldüğünün altını çizen Altun, “Umudum odur ki aziz Meclis’imizin gündemine bu çalışmalar çok süratli halde girer ve Dijital Telif Yasası hayata geçer. Kelamını ettiğimiz bu süreçte emek hırsızlığının önüne geçilir. Haber içeriklerinin telifinin korunması için gereken adımların atılması, her şeyden evvel gerçek haberciliğin gelişmesine, kökleşmesine, gazetecilik mesleğinin güçlenmesine hizmet edecek. Medya kuruluşlarımızın, haber ajanslarımızın, Batılı toplumsal medya şirketleri tarafından sömürülmesi böylece sona erecek. Karşımızda bir sömürü var ve bu sömürüyü gerçekleştirenler Batılı toplumsal medya platformları ve büyük teknoloji şirketleri. Sömürülense bizim haber ajanslarımızdır, bizim gerçek haber üreten medya kuruluşlarımızdır. Haberin telif hakları korunursa bu medyada etik davranış kodlarının daha da güçlenmesine hizmet edecektir. Dahası her bir vatandaşımızın, toplumumuzun, devletimizin, ülkemizin verdiği palavra haberle, dezenformasyonla gayret sürecinde değerli bir kazanım elde edilmiş olacak.” sözlerini kullandı.
Altun, toplumsal, siyasal, askeri ve teknolojik gelişmelerin yeni tüzel düzenlemeleri mecburî kıldığını, içinde bulunulduğu çağın, baş döndürücü bir süratle ilerleyen teknolojik dönüşüm, medya ve irtibat dünyasını yine şekillendirdiğini söyledi.
Dijital çağın getirdiği yeniliklerin, bağlantı dünyasında esaslı değişimlere yol açtığını, medyanın yapısı ve işleyişinin radikal biçimde dönüştüğünü lisana getiren Altun, bu dönüşümün en değerli bileşenlerinden birinin de elbet yapay zeka olduğunu kaydetti.
“KARŞIMIZDA YENİ İMKANLAR KADAR YENİ RİSKLER DE VAR”
Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanı Altun, yapay zekanın medya üzerinde oynadığı faal rolün, bilgiye erişimden, içerik üretimine kadar geniş bir yelpazeyi kapsadığına dikkati çekerek, şunları belirtti:
“Günümüzde yapay zeka, haberlerin otomatikleştirilmesi, içeriklerin şahsileştirilmesi ve hatta maksat kitlelere yönelik reklamların belirlenmesi üzere birçok alanda kullanılıyor. Lakin bu teknolojinin tesirleri, yalnızca iş süreçlerini kolaylaştırmakla kalmıyor. Karşımızda yeni imkanlar kadar yeni riskler, meydan okumalar, tehditler de var. Yapay zeka araçları bir yandan, verimlilik, vakit tasarrufu, maliyet, pazarlama ve yenilikçi reklam pazarları üzere imkan ve fırsatlar sunarken, öteki yandan mahremiyet, nezaret, deepfake ve dezenformasyon üzere risk ve meydan okumaları da beraberinde getiriyor. Biz, yapay zeka teknolojilerine ihtiyatlı bir optimistlikle yaklaşıyor ve şunun altını çiziyoruz: Temel olan yapay zekanın hakikat namına kullanılmasıdır. Bizim uğraşımız bu taraftadır. Yapay zekayla evrime uğrayan yeni medya nizamındaki en kıymetli risk, tıklama odaklı haber metinlerinin birer referansa dönüşmesi ve özgün metinler yerine sansasyon yaratan ya da dezenformasyon içeren haberlerin denetimsizce deverana sokulması, bir başka deyişle düzmecenin gerçeğin önüne geçmesidir.”
Buna karşılık, yapay zeka teknolojilerinin medya üzerindeki tesirinin yalnızca içerik üretimi ve yayılımıyla sonlu olmadığını vurgulayan Altun, bu teknolojilerin tıpkı vakitte kimin sesinin daha çok duyulduğunu ve hangi içeriklerin ön plana çıkarıldığını da belirlediğini kaydetti.
Altun, “Benzer halde, ferdî bilgilerin müsaadesiz biçimde kopyalanması ve dağıtılması, yeniden şahsî bilgilerde tahrifat yapılması, genel ahlaka muhalif içeriklerin yayılması ve data madenciliği üzere konular da masamızdaki problemler yumağından öne çıkanlardır. Hepimizin bildiği üzere medya, toplumu bilgilendirme ve kamuoyu oluşturma fonksiyonuyla demokrasi ismine vazgeçilmez bir ögedir. İşte tam da bu nedenle yapay zeka teknolojilerinin medya alanında kullanılması toplumsal adalet ve şeffaflık unsurlarına uygun olmak zorunda. Altını bilhassa çizmek isterim ki Bağlantı Başkanlığımızın tüm üniteleri, yapay zekanın toplum üzerindeki tesirlerini göz gerisi etmenin büyük bir yanılgı olacağı şuuruyla toplumsal faydayı gözeten insan odaklı bir perspektifi öncelemekte.” değerlendirmesini yaptı.
“YAPAY ZEKA ÜRETİMİ OLAN İÇERİKLERİ AYIRT ETMEK DAHA DA GÜÇLEŞECEK”
Bu çerçevede, birçok milletlerarası aktörün dijital dünyada hesap verilebilirliği sağlamaya çalıştığı günümüzde İrtibat Başkanlığı olarak her bir çalışan ile ünitenin profesyonel ve kaliteli gazeteciliği sürdürmesi, toplumun nitelikli ve gerçek bilgiye erişim sağlaması ve dijital medyada haksız rekabetin önlenmesi emeliyle yürütülen gayretleri en güçlü halde desteklemeyi sürdüreceklerine işaret eden Altun, şu tabirleri kullandı:
“Yapay zeka teknolojileriyle birlikte haber içeriklerinin telifi konusunun günden güne daha önemli bir meydan okumaya dönüştüğü de izahtan varestedir. Mevcut yasalar eser sahiplerinin maddi haklarını müdafaaya çaba etse de yapay zekanın tıpkı muharririn metninden hareketle oluşturduğu eserin telifinin kimde olacağı dahi şimdi muammadır. Sorun maalesef müzikten, sinemaya, senaryodan, fotoğrafa kadar çok çeşitli alanları da kapsıyor. Korsan yayın, müsaadesiz paylaşım, kişilik hakları ve mahremiyet ihlali üzere riskler de günden güne büyüyor. Kesin olan şu ki yapay zeka araçları gelişmeye devam ettikçe insan ve yapay zeka üretimi olan içerikleri ayırt etmek de güçleşecek. Bu zahmeti aşmanın yolu ise telif başlığı altındaki yeni sorulara karşı her an teyakkuzda olmaktır. Kelam konusu teknolojilere yönelik kendi stratejilerimizi geliştirmemiz bu yüzden değerli.Bu sempozyum da bu bağlamda inanıyorum ki değerli içerikler üretecektir. “
İletişim Başkanı Altun, bunun hem haber ve eser sahiplerinin haklarını korumak hem de global hegemonyanın tek taraflı ve taraflı tavırlarla yeni teknolojileri araçsallaştırmasını engellemek için elzem olduğunu anlattı.
“KÜRESEL MEYDAN OKUMALAR GLOBAL TAHLİL ÜRETMEYİ GEREKTİRİR”
Dijitalleşmenin neden olduğu sıkıntılara karşı tüzel ve etik şuur uyanmış olsa da bu telaşların şimdi tümüyle türel çerçeveye büründürülmediğini aktaran Altun, “Mevcut telif hakkı maddelerinin güncellenmesi sürecinde milletlerarası bir işbirliğine ihtiyaç duyulduğunu da somut biçimde müşahede ediyoruz. Bağlantı Başkanlığı olarak 22 farklı ülkeyle irtibat ve medya alanında yaptığımız mutabakatlar, bu sıkıntıların tahlilinde benimsediğimiz milletlerarası işbirliği yaklaşımımızın somut bir tezahürüdür. Çünkü dijitalleşme, fırsatları ve meseleleri prestijiyle global bir meydan okumadır. Global meydan okumalar global tahlil üretmeyi gerektirir. Haberin Telifi ve Medyada Yapay Zeka Sempozyumu’nun yeni medya teknolojileri ile temel bağlantı unsurlarımız ortasında nasıl bir köprü kuracağımız konusunda yol gösterici olacağına tüm kalbimle inanıyorum.” sözlerini kullandı.
